جرم جاسوسی (حقوق جزا)جرم جاسوسی از مباحث مطرح در حقوق جزا بوده و جرمی است علیه امنیت که در آن مقام یا مامور دولتی که نقشه‌ها، اسناد، مدارک و تصمیمات محرمانه و مهم را در اختیار دارد. این مقاله به بررسی پیشینه تاریخی جاسوسی، عناصر جاسوسی، قلمرو حاکمیت قانون مجازات اسلامی به جرایم جاسوسی، مصادیق جاسوسی و معاونت در جرم جاسوسی می‌پردازد. ۱ - اصطلاحشناسیجاسوسی در لغت، جستجو کننده خبر، و خبرپرسی آمده است و مترادف با تجسس می‌باشد. و در اصطلاح، جاسوسی جرمی است علیه امنیت که در آن مقام یا مامور دولتی که نقشه‌ها، اسناد، مدارک و تصمیمات محرمانه و مهم را در اختیار دارد و یا کسی که به هر نحو ولو با سرقت به آن دست یافته است آن را با علم به مهم و محرمانه بودن در اختیار کسی قرار دهد که می‌داند او فاقد صلاحیت است و یا مفاد آن را به وی منتقل نماید. ۲ - پیشینه تاریخیاز زمانی‌که دولت‌ها هر چند در شکل‌های بسیار ابتدایی و ساده خود به وجود آمدند و بر اثر مرزبندی کشورها پا به عرصه وجود گذاشتند، ارتکاب جرایمی چون جاسوسی پا به عرصه وجود گذاشت. البته جاسوسی اغلب به عنوان یک جرم تلقی نمی‌شد، بلکه به عنوان زرنگی تلقی می‌شده است. جاسوسی در زمان جنگ و محدود به امور نظامی بود اما امروزه جاسوسی همواره علیه استراتژیک کشور است در امور اقتصادی، سیاسی، علمی، و غیره قبلاً یک انسان ناشناخته جاسوسی می‌کرد اما الان سازمان یافته است. جاسوسی قبلاً اگر بیگانگان انجام می‌دادند جاسوسی گفته می‌شد اما الان اگر یک خودی هم، خبر بدهد جاسوسی است اگر چه قبلاً این را خیانت به وطن می‌گفتند. در کتب فقهی بین جاسوسی مسلمان، کافر ذمی، کافر مستامن و کافر حربی فرق قائل شده و هر کدام احکام خاصی دارند ولی در حقوق و قانون موضوعه این تفصیلات وجود ندارد که به خاطر اطاله کلام از ذکر آنها خودداری می‌شود. ۳ - عناصر جاسوسیعناصر جاسوسی عبارت است از: ۳.۱ - عنصر مادیموضوع جرم: نقشه‌ها، اسناد، اسرار، تصمیمات محرمانه مربوط به سیاست داخلی یا خارجی مملکت. مرتکب: هر کس، اعم است از بیگانه یا خودی و اعم است از مامور و غیرمامور. فعل مرتکب: عبارتست از انتقال‌دادن یا مطلع ساختن کسی که فاقدصلاحیت است. فعل مرتکب قطعاً مثبت است و با ترک فعل محقق نمی‌شود البته اگر ترک فعل، مسبوق به فعل باشد داخل در این ماده و جرم جاسوسی می‌شود مثلاً اسناد را در جایی پخش کرده بعد نمی‌رود آنها را جمع کند. حال اگر کسی سهل‌انگاری کرد مثلاً مدارک مربوطه را در سایت خود قرارداده و قفل هم ندارد آیا سهل‌انگاری هم مجازات دارد؟ متاسفانه خیر اما در مورد جاسوسی نظامی در مواد ۱۳ و ۱۴ قانون مجازات نیروهای مسلح برای سهل‌انگاری هم جرم منظور کرده است. [۱]
مواد ۱۳ و ۱۴ قانون مجازات نیروهای مسلح.
نتیجه مجرمانه: جرم جاسوسی، جرمی است مطلق و نیاز به نتیجه ندارد و به محض انتقال‌دادن اطلاعات، جاسوسی تحقق یافته است خواه به امنیت کشور ضرر برساند یا نرساند. لازم به ذکر است که انتقال‌گیرنده نیز فاقد مسئولیت کیفری خواهد بود چون در قانون مجازاتی برای تحویل گیرنده پیش‌بینی نشده است. ۳.۲ - عنصر معنوی۱: سوء نیت عام (عمد در انتقال)؛ ۲: علم و آگاهی به محرمانه بودن محتوا؛ ۳: فاقدصلاحیت بودن انتقال گیرنده. ۳.۳ - عنصر قانونیعنصر قانونی: مواد ۶ و ۷ و ۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب ۱۸/۵/۱۳۶۲، ماده ۱۲ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۸/۵/۱۳۷۱، مواد ۵۰۱ و ۵۰۲ و ۵۱۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۲۶/۱۲/۱۳۷۵. [۲]
مواد ۶ و ۷ و ۸، ق. م. ا، مصوب ۱۸/۵/۱۳۶۲.
[۳]
ماده ۱۲، قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۸/۵/۱۳۷۱.
[۴]
مواد ۵۰۱ و ۵۰۲ و ۵۱۰، ق. م. ا، مصوب ۲۶/۱۲/۱۳۷۵.
۴ - مصادیقمصادیق جاسوسی در قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح: جاسوسی نظامیان مربوط به عملیات نظامی یا راجع به مؤسسات دفاعی کشور؛ جاسوسی نظامیان در تحصیل اسناد و عدم‌موفقیت در ارائه به دشمن؛ تسلیم اسرار نظامی یا سیاسی یا اقتصادی یا غیره توسط نظامیان به دشمنان داخلی یا خارجی کشور؛ ورود نظامیان به اماکن و محل نگهداری اسناد برای تحصیل آنها به نفع دشمن (شروع به جاسوسی)؛ ورود بیگانه به اماکن نظامی به قصد جاسوسی (شروع به جاسوسی)؛ ارتکاب جاسوسی توسط نظامیان از طریق تسلیم اسناد طبقه‌بندی شده به افراد فاقدصلاحیت؛ جاسوسی از طریق افشای غیرعمدی اسناد طبقه‌بندی‌شده از ناحیه نظامیان. ۵ - قلمرو حاکمیت قانون مجازات اسلامیقلمرو حاکمیت قانون مجازات اسلامی به جرایم جاسوسی: اصل بر دورن‌مرزی بودن قوانین جزائی است ولی در غالب نظام‌های جزایی، ارتکاب بعضی اعمال مجرمانه مثل جاسوسی را که مخالف تمامیت و امنیت کشور تلقی می‌شود حتی در خارج از قلمرو کشور، جرم می‌شناسند و مجازات می‌کنند. طبقه‌بندی جرم جاسوسی عبارت است از: ۱- جاسوسی سیاسی؛ ۲- جاسوسی اقتصادی؛ ۳- جاسوسی نظامی؛ ۴- جاسوسی عملی. ۶ - معاونتمعاونت در جرم جاسوسی عبارت است از: الف) پناه دادن به جاسوس، ب) رساندن اطلاعاتی که به وسیله جاسوس به دست آمده است. [۵]
شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای اختصاصی، تهران، انتشارات ژوبین، ۱۳۸۰، ص۱۱۰.
[۶]
ساریخانی، عادل، جاسوسی و خیانت به کشور، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ۱۳۷۸، ص۳۳.
[۷]
زراعت، عباس، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی.
[۸]
پیمانی، ضیاء‌الدین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، زمستان ۱۳۸۲، ص۱۰۰.
۷ - پانویس
۸ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جرم جاسوسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۰۶. |